vrijdag 20 maart 2009

Duchess in een niet te ingewikkelde gouden kooi

‘Iedereen houdt van de hertogin van Devonshire, behalve haar echtgenoot’, schreven de Engelse kranten eind achttiende eeuw. In de film The Duchess worden deze woorden in de mond van een figurant gelegd. Georgiana (Keira Knightley) was de Diana van haar tijd – uitgehuwelijkt aan een rijke, machtige en ongelooflijk saaie man, die vooral in zijn honden geïnteresseerd was. En net als haar nazaat uit de twintigste eeuw was de hertogin een trendsetter bij ‘all things fashionable’.

Op haar zeventiende werd ze uitgehuwelijkt aan de vijfde hertog van Devonshire met eigenlijk maar één taak: zorgen voor een zesde hertog (m, niet v). Haar moeder verzekert haar dat de hertog (Ralph Fiennes, die grootmeester van de gekwelde gelaatsuitdrukking) natuurlijk van haar zal houden. En ze verwacht net zo’n man als haar vader: onder een stugge buitenkant een betrokken levensgezel. Maar de hertog spreekt niet eens met haar: in zijn ogen is praten met je vrouw een bijzaak die geen onderdeel van de deal uitmaakt.

Georgiana sluit vriendschap met Elizabeth, een vrouw wiens kinderen door haar man zijn afgepakt. Om haar nieuwe vriendin uit de financiële nood te helpen, laat ze haar inwonen in hun enorme huis. Maar op een dag merkt ze dat de hertog niet genoeg heeft aan zijn affairetjes. Kennelijk vond hij het ook nodig om haar beste vriendin het bed in te sleuren. Het verhaal loopt dan zo’n beetje à la boeketreeks, maar met tragische wending, wat je ook verwacht bij een Diana.

Maar Georgiana was zoveel meer. Zo krijgen we bij de aftiteling te lezen dat haar minnaar – natuurlijk had ze een minnaar – later premier was geworden. Gut, ook toevallig, denk je dan. Maar dat was geen toeval. Het was helemaal geen toeval dat ze verliefd werd op een politicus. En ook geen toeval dat hij lid was van de Whig-partij, de meest vrijheidsgezinde partij van die tijd, en sympathisant van de Franse en Amerikaanse Revolutie, en voorstander van de afschaffing van de slavernij. Het was geen toeval dat ze verliefd was geworden op die meestbelovende jonge Whig die later premier zou worden.

Net zoals het niet toevallig was dat vrijheid het lijntje was naar wat de hertogin miste in haar gouden kooi. Net zo min als het toeval was dat ze verslaafd raakte – het absoluut tegengestelde van vrij – aan gokken. Terwijl ze ook verslaafd raakte aan de opiaten waar ze mee experimenteerde. Waarbij ze ook nog eens experimenteerde met allerlei vrije vormen van liefde, en ook de lesbische. We krijgen het allemaal niet te zien in Duchess. Meer dan honderd jaar had ze nog moeten wachten op de eerste feministes. In de film krijgen we alleen het aspect mannetje-bezorgt-vrouwtje-een-tragisch-leven te zien, alleen daarin krijgen we die gekooide ziel te zien die er alles aan wil doen om dat deurtje naar de vrijheid te vinden.

Kennelijk konden de producenten alleen financiering vinden voor een filmverhaal dat leek op dat van Diana, zodat ze het voor de bijbehorende doelgroep – ‘je moet het niet te ingewikkeld maken’ – in de markt konden zetten. En dat zegt dan weer iets over de vrijheid in onze tijd.

donderdag 19 maart 2009

Is Benedictus de George Bush van de RK-kerk?

De paus heeft een grote condoom om z’n kop. Anders kan ik niet verklaren waarom de zo intelligente Benedictus XVI die zeldzaam domme uitspraak heeft gedaan. In het vliegtuig naar Kameroen sprak hij met een paar verslaggevers over aids in Afrika: ‘…een tragedie, die niet gestuit kan worden door geld alleen, en ook niet door het uitdelen van condooms, omdat die het probleem alleen maar verergeren.’ Binnen een paar uur was er over de hele aardbol een mediarel losgebarsten.

Alsof de man niet in de gaten heeft dat er in de wereld nu toch echt iets veranderd is door internet, computers en satellieten. Alsof hij niet weet dat uitspraken nu in één wereldwijde bliep uitvergroot en verhevigd kunnen worden. Hij stond toch te praten in een vliegtuig naar Afrika? Met alleen maar een paar verslaggevers in godsnaam. Wel, bij dit laatste heeft een groot deel van de wereld zo z’n bedenkingen

Het persbureau van het Vaticaan probeerde nog te sussen: men kon toch moeilijk verwachten dat de katholieke kerk haar standpunten ging veranderen tijdens deze reis. En de paus wilde de nadruk leggen op opvoeding en verantwoordelijkheid – voor Afrikaans gebruik toch? Maar er was geen houden meer aan. Zelden is een paus er zo in geslaagd om zo’n beetje de complete westerse wereld – machthebbers en gewone burgers – in antipapisme te verenigen.

Zelfs de katholieke ontwikkelingsorganisatie Cordaid zegt dat de paus het werk van katholieke hulpverleners in Afrika schaadt. En speciaal in landen met een katholieke traditie was de reactie heftig. De Spanjaarden willen nu een miljoen condooms naar het zwarte continent sturen. Alleen de Italiaanse minster van Buitenlandse Zaken wilde geen commentaar geven. Alsof hij net niet zei: ‘Intelligente dombo, oké, maar hij is wel onze intelligente dombo.’

En in Kameroen, meldt RKnieuws.net, is een voetbalstadion met 60.000 zitplaatsen in gereedheid gebracht. Alleen is de weg van het vliegveld naar het hotel en het stadion zo’n beetje platgewalst. Winkeltjes, krotten, handeltjes – alles moest verdwijnen. Iedereen die zijn spullen niet op tijd in veiligheid bracht is het allemaal kwijt. ‘De sfeer hier in Yaoundé is vreemd. Veel mensen zijn kwaad, niet op de paus, maar wel omdat hij gekomen is.’ Alsof de machthebbers ook daar het idee hebben dat ze hun onderdanen nog jarenlang dom kunnen houden.

Ik weet niet, opeens moet ik aan George Bush denken. De man lijkt een soort model te worden voor hedendaagse leiders die hun eigen tijd en hun eigen achterban niet verstaan, en denken dat ze hun macht kunnen bestendigen met een soort eindeloze herhaling van traditionele zetten. Ook in Afrika schrijdt bijvoorbeeld de technologie voort. Over niet al te lange tijd heeft ook daar iedereen een mobieltje en op de een of andere manier toegang tot internet – informatieverspreiding zal niet te stoppen zijn. Ook Afrikaanse machthebbers kunnen niet tegenhouden dat hun onderdanen geïnformeerder worden dan ze lief is.

En het zou me niet verbazen als Benedictus ook een George Bush voor zijn eigen kudde blijkt. Dat later geschreven zal worden dat hij de katholieke traditie niet heeft kunnen bestendigen, maar versneld heeft doen afbreken. Net zoals George Bush een wegbereider voor iets anders was. Benedictus kan de condooms niet tegenhouden, integendeel, misschien blijkt later dat hij door zijn optreden juist de afschaffing van het celibaat bespoedigde. Ik hoop het nog eens mee te maken.

woensdag 18 maart 2009

Nu 'goede relatie' ombudsman en politiek

Meneer Kowsoleea hoort dat hij bij de overheid bekend staat als gevaarlijke drugscrimineel. Dertien jaar lang is de ondernemer slachtoffer geweest van identiteitsfraude door een junk, die zich keer op keer als hem heeft uitgegeven. De FIOD doorzoekt zijn huis; naar het buitenland reizen is bijna onmogelijk geworden. Meerdere keren wordt Kowsoleea in de boeien geslagen omdat de instanties er maar niet in slagen om zijn dossier op te schonen. Dat het in het vervolg goed zal gaan kan hem niet gegarandeerd worden. Zijn faillissement is aangevraagd. Een justitieambtenaar heeft hem het advies gegeven om dan zelf maar een andere identiteit aan te nemen. Welkom in het sprookje dat ‘de werkelijkheid in Nederland’ heet.

Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer noemt het als een van de pijnlijkste voorbeelden waar het mis kan gaan tussen overheid en burger. Aan prikkelende voorbeelden geen gebrek. Maar bij de presentatie van het jaarverslag van zijn club, krijg ik de indruk, heeft Brenninkmeijer zich nu toch wat schappelijker, wat aardiger opgesteld tegenover de Nederlandse politiek.

Verleden jaar maakte hij de Nederlandse overheid nog voor aso’s uit. De Volkskrant schreef toen over een ‘kafkaësk beeld van een “hufterige” overheid’. Het schoot de grote partijen en de premier compleet in het verkeerde keelgat. De PvdA vond dat Brenninkmeijer de schuld ‘te eenzijdig bij de overheid’ legde; het CDA vond hem ‘contraproductief bezig’; Balkenende sprak van ‘een zwart-wit verhaal’.

Dit jaar kom je in het jaarverslag zinnen over het instituut ombudsman tegen als: ‘Dat betekent dat goede verhoudingen met de Tweede Kamer essentieel zijn voor zijn functioneren.’ En meteen daarna: ‘De contacten tussen de Nationale ombudsman en de Tweede Kamer zijn in de afgelopen jaar geïntensiveerd.’ Alsof je erbij mag denken: ‘Joh, ik heb gemerkt dat je met een beetje stroop smeren toch meer vliegen vangt.’

Ja, maar welke vliegen? Aanbeveling nummer één is bijvoorbeeld ‘de burger centraal’ stellen. Nou, er is geen politieke partij en geen overheidsinstantie te vinden die daar tegen is. En een iets concretere invulling wordt meteen enorm gecompliceerd. Het is het soort prioriteit waarvan je kunt zeggen dat de eersten de laatsten zullen zijn. Of: net zoiets als zeggen dat je de wereldvrede wilt bevorderen. Dan volgen een aantal termen als ‘regie en commitment’ en nog het meest concreet: ‘één loket’. Tsja, daar was iedereen het roerend mee eens. En men nam nog een glas en deed nog een plas.

Verleden jaar was de VVD nog erg boos over zinsneden als ‘veel ellende is terug te voeren op de marktwerking’. Alsof Brenninkmeijers jaarverslag zo uit het verkiezingsprogramma van de SP kwam. Waarop de ombudsman koeltjes riposteerde met: ‘Dat is geen politieke uitspraak. Dat berust op onderzoek.’ Dit jaar, na het uitbreken van de financiële crisis, had Brenninkmeijer dit met nog meer recht kunnen zeggen. Maar hij was kennelijk vol van ‘de geïntensiveerde contacten.’

Tsja. Ik miste nog een aanbeveling om op de deur van elk gemeentehuis een grote tekst te plakken met: ‘Waarschuwing: omgang met de overheid kan dodelijk zijn.’ Het afgelopen jaar was dit werkelijk waar. Vraag het maar aan de vader van die zestienjarige verslaafde die via politieaangifte wou afdwingen dat zijn jongen werd behandeld. Maar er waren zoveel instanties bij betrokken dat er uiteindelijk niets gebeurde. ’t Was gewoon te moeilijk voor ze.

dinsdag 17 maart 2009

SIRE en ‘Zonder dat we het doorhebben’

Hier te lande de lompe Batavieren wijzen op hun asociale gedrag – het is een best wel sympathiek doel van de nieuwe campagne van SIRE (Stichting Ideële Reclame). ‘Onbewust asociaal’ heet het beest dat met deze jubileumcampagne – de honderdste – opgejaagd en om zeep geholpen moet worden.

Ik kijk naar een spotje waarin een jonge vrouw in een bus de zitplaats naast haar bezet houdt met boodschappentassen, waarin ze naar haar telefoon zoekt. Een man op krukken komt de bus binnen. De vrouw is druk met de toetsen op haar mobiele telefoon in de weer. Hij zou best naast haar willen zitten. De vrouw ziet niets. Dan horen we de tekst ‘Zonder dat we het doorhebben, ......’ Kaboem-klets-kedeng – we horen van alles op de grond vallen; er zet een treiterig tetterettettet-muziekje in. ‘…… worden we steeds asocialer’. Een passagier kijkt verschrikt naar de grond waar de man met de krukken – buiten beeld – gevallen moet zijn. De vrouw met de telefoon ziet nog steeds niets. Einde spotje.

‘Zonder dat we het doorhebben, worden we steeds asocialer.’ Zou best kunnen. De eerste keer dat ik de scène zag wist ik niet goed wat ik ervan denken moest. Op de site van SIRE heb ik het spotje nog een paar keer bekeken. De tweede keer dacht ik: komisch wel. En de derde keer was mijn gevoel: het werkt niet. De vierde en de vijfde keer werkte het spotje steeds minder.

De crux zit ‘m volgens mij in de zinsnede ‘zonder dat we het doorhebben’. Hoe vaker de mensen de in totaal zes spotjes van SIRE zien, en vooral horen, hoe minder ze de boodschap gaan geloven. Het gaat zelfs irritatie oproepen. ‘Zonder dat we het doorhebben? Wat zeuren ze nou?’

En dan komt er een hele waaier aan reacties: ‘We weten het heus wel. Maar er zijn toevallig veel belangrijker dingen in de wereld. Maak van mijn belastinggeld een paar spotjes over zakkenvullende bazen.’ Of: ‘Oei, oei, nou voelen we ons keihard geraakt. Dit zal voor een enorme schokgolf zorgen. Ha, ha, ha, ha, ha.’ Dat SIRE helemaal niet met belastinggeld gefinancierd wordt, gaat in het tumult verloren.

Achter deze organisatie zitten toch geen domme jongens. Hun grootste succes was: ‘Je bent een rund als je met vuurwerk stunt’. Deze campagne was effectief, heeft tot verandering in bewustzijn en gedrag geleid. Ondanks wat irritaties hier en daar is het aantal vuurwerkslachtoffers met ouwejaar daadwerkelijk gedaald, ‘mede dankzij’ SIRE. Als je dat voor elkaar krijgt dan kan je wat.

De zinsnede ‘zonder dat we het doorhebben’ moet op verandering in het bewustzijn gericht zijn. Maar hij is een beetje lomp, getuigt van weinig fantasie. Wat mij betreft mist hij bijvoorbeeld de creativiteit van ‘Wie is toch die man die elke zondag het vlees snijdt?’ En belangrijker: waarschijnlijk richt hij zich op iets wat niet het belangrijkste is, of wie weet zelfs helemaal niet waar. Wat de woorden ‘zonder dat we het doorhebben’ beogen, is ons het ‘wir haben es nicht gewusst’-argument ontnemen. En dan zeg ik: ‘Aber SIRE, wir haben es doch gewusst.’

maandag 16 maart 2009

Lente in de kop bij bankpresident Bernanke

De financiële lente komt eraan. De Amerikaanse centrale bankpresident Ben Bernanke heeft het zelf gezegd: “Ik denk dat terwijl die groene loten beginnen te verschijnen in verschillende markten, en enig vertrouwen begint terug te keren, dit de positieve dynamiek zal beginnen die onze economie terugbrengt.” Hij zei dit in 60 Minutes, normaal een programma waarin, zeg, Will Smith een nieuwe speelfilm promoot. Bernanke wilde dus dat ‘the American people’ zijn woorden hoorde.

Voor een Nederlander is een centrale bankier met groene loten toch wel even schrikken. Nout Wellink doet zoiets nooit. Een beetje centrale bankpresident kijkt hier altijd zuinig. Wellink zei bijvoorbeeld zaterdag in het radioprogramma Tros Kamerbreed dat er alleen maar nog meer mensen werkloos worden. En nu, na Bernanke, begrijp ik dat de man me wilde opbeuren. “Als we 3 procent krimpen dit jaar, zitten we op het niveau van 2007. Zo slecht ging het toen niet,” zei Wellink. Gesterkt door deze opbeurende woorden sloeg het Nederlandse volk zaterdagmiddag natuurlijk als een razende aan het inkopen.

Ik denk wel dat die centrale bankpresidenten met elkaar hebben afgesproken om hun bevolkingen via de media een beetje op te peppen. Althans, in Nederland, niet de put in te praten. Althans, te zeggen dat het allemaal wel meevalt. Althans, dat er alleen een paar werklozen bijkomen, en o ja, nog wat mogelijke problemen voor hypotheekbezitters. Maar verder valt het ontzettend mee in het land van doe maar gewoon.

Bernanke waarschuwde wel dat “de politieke wil” niet mocht ontbreken. Gedienstig vroeg de interviewer van 60 Minutes niet verder wat de bankpresident daar dan wel mee bedoelde. Impliciet doelde Bernanke natuurlijk op de Republikeinen. Barack Obama sprong zondagavond dan ook juichend op achter zijn televisietoestel. Een centrale bankier die de Republikeinen vertelt, indirect natuurlijk, dat ze met hem moeten samenwerken! Obama besloot spontaan om zijn voornemen om volgend jaar een nieuwe centrale bankpresident aan te stellen nog eens te heroverwegen. Maar natuurlijk dacht Bernanke daar niet aan dacht toen hij over groene loten sprak.

En wat Bernanke niet vermeldde: hij kan gewoon niet meer aan de grote renteknop draaien, wat toch bekend staat als het grote machtsmiddel van een centrale bankpresident. De zogenoemde ‘prime rate’ staat al op 0,25 procent. Per definitie kan die rente niet negatief worden. En de prime rate naar 0,1 of 0 procent verlagen zou tamelijk machteloos staan. Maar daar vroeg 60 Minutes ook niet naar.

Wall Street reageerde maandag verheugd en verbaasd. Huppelde bijna tweehonderd punten omhoog, Bernanke achterna, de lente in. Om toen toch weer omlaag te gaan, na alweer vier dagen stijging. Om op ongeveer nul uit te komen – ook daar verbazing, en winstneming.
Wouter Bos volgde dit allemaal knarsetandend en dacht bij zichzelf: ‘Groene loten, terugkeer van vertrouwen? Jan Peter Balkenende en Piet Hein Donner, are you listening?’ En voor zijn geestesoog verschenen de zuinige monden van Piet Hein Donner en Nout Wellink.