The right to remain silent (Nederlandse versie)

Het zal het einde van Dog Day Afternoon geweest zijn. Al Pacino is net ingerekend en geboeid; dat vliegtuig in ruil voor gijzelaars is niet doorgegaan; hij staart met een lege blik voor zich uit; en dan hoort hij zijn rechten. ‘You have the right to remain silent.’ En: ‘You have the right to speak to an attorney, and to have an attorney present during any questioning.’ Het was mijn eerste keer dat ik me bewust werd dat een verdachte grondrechten heeft. Amerikaanse scenarioschrijvers hebben de dramatische kracht van deze zinnen altijd heel goed begrepen, zodat de halve wereld op de hoogte is geraakt van enkele grondbeginselen van de Amerikaanse rechtsstaat.

Zonder meer ging ik ervan uit dat het in Nederland ook zo was. Later hoorde ik dat een advocaat in Nederland helemaal niet aanwezig mag zijn bij het eerste verhoor van een verdachte. Het was een schok voor me, en ik voelde teleurstelling. Politie en justitie vinden dat zoiets de voortgang van een onderzoek zou kunnen schaden. Dat argument heeft nooit indruk op me gemaakt. Zijn ze in Nederland minder slim of zo dan hun Amerikaanse tegenhangers? Hebben ze een beetje positieve discriminatie nodig omdat het anders te moeilijk voor ze wordt?

Gelukkig is er eind vorig jaar een uitspraak geweest van het Europese Hof van de Rechten van de Mens (EHRM) die de Nederlandse situatie op losse schroeven zet. Het was ook nog eens een uitspraak met een tikkeltje ironie. Het ging namelijk om de zaak van een Turkse Koerd tegen Turkije. Hij had een illegaal spandoek aan een brug gehangen. In eerste instantie was hij veroordeeld op grond van het eerste politieverhoor. Maar in hoger beroep beriep hij zich erop dat hij strafbare feiten had bekend onder druk van een antiterrorisme-eenheid en in afwezigheid van een advocaat. Het EHRM kwam vervolgens met de hoofdregel dat ‘de toegang tot een raadsman mogelijk moet zijn vanaf het moment dat de ondervraging van een verdachte door de politie begint’.

Zo, dat zal ze leren die Turken. En het zou misschien best wel eens kunnen dat Turkije ooit nog eens lid van de Europese Unie wordt, dus het kan nooit kwaad om ze maar even flink de lessen van rechtsstaat en democratie lezen. Alleen, nu moet deze rechtsregel natuurlijk ook gelden voor de staten die al lid zijn van de Europese Unie. Eh, bijvoorbeeld Nederland. En toen moest men in de Nederlandse rechtsstaat concluderen dat er toch het een en ander moet veranderen in de benadering van verdachten bij het eerste politieverhoor.

Zuinig concludeert minister Hirsch Ballin van Justitie dat het arrest niet per se verplicht tot de aanwezigheid van een raadsman tijdens het eerste politieverhoor. Maar een verdachte moet wel te horen krijgen dat hij het recht heeft om te zwijgen, dat hij het recht heeft op rechtsbijstand, en op overleg met zijn advocaat voor dat eerste verhoor. Toch een beetje voorzichtig schrijft de minister: ‘Het verbinden van gevolgen aan deze arresten heeft, zoals gezegd, een betrekkelijk speculatief karakter.’ En: ‘...de betekenis van het arrest voor de Nederlandse regeling pas echt duidelijk wordt als uitspraak is gedaan in een Nederlandse zaak.’ En letterlijk zuinig: ‘Ik hecht eraan nu reeds aan te geven dat, indien in ruimere aanwezigheid van een raadsman bij politieverhoor zou moeten worden voorzien, daaruit onvermijdelijk financiële consequenties...’ Enzovoorts, enzovoorts.

Maar naar mijn mening staat de zuinige interpretatie van de hoofdregel van toegang tot een raadsman nog helemaal niet in steen gebeiteld. Terwijl het gaat om een verandering van de eerste orde in de praktijk van het strafrecht. Er zal eerst stevig geprocedeerd moeten worden en jurisprudentie moeten ontstaan. Hup Bram Moszkowicz en al je advocatenvriendjes – laat ze alle hoeken van de rechtszaal zien!

(Deze post is eveneens gepubliceerd op Sargasso.nl)