Liefdesles van Kate Winslet in The Reader

Ze heeft me geraakt. Ik had niet gedacht dat ik dat nog eens van Kate Winslet zou zeggen. Meestal heb ik iets van: ik begrijp niet waarom zij zo’n succesvolle actrice is geworden. Maar deze keer: lof. Terecht dat ze voor haar rol als Hanna Schmitz in The Reader een Oscar heeft gekregen.

Jaren negentig. De wat mistroostig ogende jurist Michael Berg (Ralph Fiennes) kijkt uit het raam en ziet zijn jongere zelf in een tram rijden. Flashback naar de jaren vijftig. Berg (nu gespeeld door David Kross) is een gymnasiast van een jaar of vijftien die doodziek uit de tram moet stappen. Hij geeft over in een portiek. Dan duikt een daadkrachtige vrouw op – jawel, Kate – die het braaksel wegspoelt met emmers water en hem verder helpt.

Als hij terugkomt om haar te bedanken onstaat een affaire tussen de jongeman en de twintig jaar oudere vrouw. Een zomer lang komt hij na school bij haar langs, leest hij haar voor uit de wereldliteratuur en bedrijven ze de liefde. We zien een uitruil van seks en literatuur tussen een intelligente puber en een zeer lichamelijke vrouw die zijn moeder had kunnen zijn.

The Reader is duidelijk een zeer gekunstelde speelfilm. Hier kleven risico’s aan, maar wat mij betreft is dat geconstrueerde toch een grote kracht van het verhaal. Het zorgt ervoor dat het een film wordt die ertoe doet. Aan de hand van levenservaringen van personages wordt het Duitse verwerken van de Tweede Wereldoorlog tegen het licht gehouden.

Hannah Schmitz verdwijnt plotseling en zonder uitleg uit het leven van de jonge Michael Berg. Fastforward naar de jaren zestig. Michael is rechtenstudent en volgt als een van de weinigen een college over de Duitse schuldvraag. Met de professor bezoeken de studenten een proces tegen SS-kampbewaaksters. Dan krijgt Michael de schrik van zijn leven: daar zit Hannah, zij is beklaagde. De zomer met haar was zijn meest intense levenservaring. Zijn gevoelens voor haar zijn niet verdwenen, maar kun je nog steeds van een vrouw houden die SS’er in een concentratiekamp is geweest?

En dan krijgen we ook de volle complexiteit van Kate Winslet’s Hanna Schmitz te zien, geholpen door diverse tijdsschakelingen in het verhaal. Ze blijkt nog een geheim gehad te hebben, waardoor Michael begrijpt waarom ze altijd voorgelezen wilde worden: ze is analfabeet. En in de beklaagdenbank geeft ze met een krankzinnige redenering aan dat ze mensen liet opruimen omdat er plaats gemaakt moest worden voor nieuwkomers. Opruimen om op te ruimen – het is van een grote morele ongeletterdheid. Maar vanwege de schaamte voor haar ongeletterdheid berokkent ze zichzelf ook grote schade in het proces. De schaamte was kennelijk groter dan het schuldbesef, of ze nu anderen of zichzelf kwaad berokkende.

En was ze bijvoorbeeld een beter mens geworden als wel had leren lezen? In dit Duitsland dat door zijn intellectuelen verraden werd? En toen liet Kate Winslet me ook nog inzien dat analfabeten vaak een relatie afhouden uit schaamte voor hun handicap. Ik begon te geven om de mens die vanwege dit alles niet minder schuldig was.